2023 yılının son günlerine yaklaşırken Eskişehir’in kuru ayazında adım adım Taşbaşı Kültür merkezine gidiyorum. Bugün ADD Atatürk Düşünce Derneğinin düzenlemiş olduğu 50.ölüm yıldönümünde İsmet İnönü paneli var. Çok da güzel misafirleri var Prof. Dr. Şaduman Halıcı, Işık Kansu ve Cumhuriyet Gazetesi yazarlarından Mustafa Balbay.
İsmet İnönü’nün ölümünün 50 yılı dolayısı ile ilk önce Prof. Dr. Şaduman konuşuyor. İsmet İnönü’nün askerliği, siyasi dehası, ailesi ve yaşamı hakkında bizimle daha önce duymadığımız küçük detaylar paylaşıyor. Panelde konuşmacı olarak katılan sayın Mustafa Balbay ise İsmet İnönü hakkındaki tüm duygu ve düşüncelerini bizimle paylaşıyor.
- Sayın Mustafa Balbay iki Dünya savaşı yaşamış bir 2.Cumhurbaşkanımız var İsmet İnönü. Cumhuriyetimize katkılarını bize anlatır mısınız ?
- CHP’nin lokomotif olduğu üç büyük devrimden ikincisi olan çok partili yaşama geçişe öncülük etmiş İsmet İnönü Osmanlı ordusu içinde Mustafa Kemal Atatürk’e inanmış çok az komutandan biriydi.
İnönü’nün, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk 50 yıllık tarihinin tüm aşamalarında oynadığı rol, ikinci 50 yıl için de büyük önem taşıyor.
Hem Nutuk’ta hem de döneme tanıklık etmiş kişilerin anılarında Atatürk’ün çok partili yaşama geçiş için ciddi çabalar harcadığı ayrıntılarıyla kaleme alınmıştır. Bunu İnönü’nün başarmasında elbette Atatürk dönemindeki deneyimlerin büyük payı olmuştur. Ancak İnönü’nün 1938 sonrasında tek adamlığın gücünü kullanmak yerine çok partililiği tercih etmesi her şey bir yana siyasal ve kişisel bir olgunluktur.
Demokratik çağdaş Türkiye’nin yönetimi ile ilgili olarak ise Atatürk’ün 1930’ların sonuna doğru İsmet Paşa’ya sorduğu soruyu, kendisi bana şu şekilde aktarmıştı: ‘Bir eksiğimiz var, yeni düzenin temeline saldırmayan bir muhalefet mutlaka olmalı. Bu nedenle, ben cumhurbaşkanlığından ayrılmak istiyorum. Arkadaşlar hükümeti kursunlar, biz onların yaptıklarını eleştirme görevini yüklenelim. Buna hazır mısın?’ İsmet Paşa’nın sesini gururla haykırarak verdiği cevap ise şu oldu: ‘Hazırım!’”
- İsmet İnönü siyasete atıldığı kadar yaptığı eylemler ve söylediği sözler ünlü olmuştur. 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerde CHP’nin yüzde 40, DP’nin yüzde 52 oy almasının ardından tahta bir bavulla Çankaya Köşkü’nü terk eden İnönü’nün, “Yenildiniz, ne diyorsunuz” sorusuna verdiği, “Çok partili yaşama geçtik, bu yenilgi benim en büyük zaferimdir” yanıtı o süreci özetlemektedir.
- DP’nin muhalefeti her yöntemi kullanarak susturmak ve etkisizleştirmek istediği yıllardaki bir Meclis diyaloğunda İnönü’nün Menderes’e yönelik şu sözü bugünü de selamlamaktadır:
“Biz tek adamlıktan çok partili sisteme geç-tik, siz çok partili sistemden tek adamlığa geçmek istiyorsunuz. Aramızdaki farkı bilelim...”
- İnönü’nün anılarında Lozan anlaşmaları ayrı bir yer tutar. Etkiliyeci bir konuşma yapar ;İsmet Paşa ,Lozan’da, kimseden izin almadan yaptığı açılış konuşmasında: 'Bütün uygar uluslar gibi özgürlük ve bağımsızlık istiyoruz' demiştir.
- İnönü’nün bugün de belleklerde olan sözlerinin başında ise namusluların da en az namussuzlar kadar cesur ve kararlı olmasına vurgu yapması gelir. Ölümünün 50. yılında İsmet İnönü’yü anarken yine onun deyimiyle bu Cumhuriyeti sokakta bulmadığımızı unutmamalıyız.
Cumhuriyeti ve demokrasiyi kuranların bu ülke için en iyisini ve en ilerisini istediği 21. yüzyılın penceresinden daha net görünüyor. İnönü’nün de öncü rolünü oynadığı Cumhuriyet mirasımız bizim geleceğimizdir.
